دستیار هوش مصنوعی ماندانا
این روزها شبکههای اجتماعی عملا با زندگی ما درهمآمیخته شدهاند. ما برای برقراری ارتباط با دیگران، خبر گرفتن، سرگرمی و حتی درد دل کردن به این پلتفرمها میرویم. اما یافتههای علمی جدید نشان میدهند که «نحوه و زمان استفاده» از شبکههای اجتماعی به اندازهی «میزان استفاده» از آنها مهم است و فعالیت شبانه میتواند بر سلامت روان اثر منفی داشته باشد.
در این مقاله میخواهیم به زبانی ساده و براساس تازهترین یافتههای علمی، تأثیر فعالیت شبانه در شبکههای اجتماعی را بر سلامت روان بررسی کنیم.
فعالیت شبانه در شبکههای اجتماعی و پیامدهای روانی
در یک پژوهش تازه در دانشگاه بریستول، «ارتباط میان پست گذاشتن در ساعات شب و کاهش سلامت روان» بررسی شده. نتیجه چه بوده؟
کاربرانی که بین ساعت ۱۱ شب تا ۵ صبح در پلتفرمهایی مانند ایکس (توییتر) پست میگذارند، به طور متوسط سطح سلامت روان پایینتری دارند. این مطالعه با تحلیل بیش از ۱۸ هزار پست کاربران و دادههای مرتبط به سلامت روان آنها انجام شده.
پژوهشگران دیدهاند افرادی که عمدتا شبها در شبکههای اجتماعی فعالیت میکنند سلامت روان ضعیفتری دارند. جالبتر اینکه حدود دو درصد از اختلاف سلامت روان میان افراد، به همین الگوی رفتاری بهخصوص مربوط است. این رقم شاید کوچک به نظر برسد، اما نشاندهندهی الگویی مهم در سبک زندگی است.
ارتباط فعالیت شبانه با علائم افسردگی و اضطراب
نتایج این پژوهش نشان میدهد که فعالیت شبانه علاوه بر اینکه بر سلامت روان اثر میگذارد، «افزایش علائم افسردگی و اضطراب» را نیز به همراه میآورد. کاربرانی که شبها تا دیروقت در شبکههای اجتماعی پرسه میزنند میگویند که روز بعد:
- خستهترند
- بیحوصلهترند
- و سطح اضطرابشان بالاتر است.
چرا فعالیت شبانه مضر است؟
محققان برای توضیح اثرات منفی استفادهی شبانه از شبکههای اجتماعی، سه عامل اصلی را مطرح کردهاند:
۱. جایگزین شدن شبکههای اجتماعی با خواب
شبها معمولا «فقط ۵ دقیقه» گوشی را چک میکنیم و ناگهان میبینیم یک ساعت گذشته است! این زمان از دسترفته معمولا از کجا جبران میشود؟ از خواب!
۲. تحریک شناختی و بیدار ماندن مغز
وقتی نیمهشب در حال اسکرولکردن، خواندنِ بحثها، جواب دادن به پیامها یا پست گذاشتن هستیم، مغز وارد حالت «فعال و هوشیار» میشود.
در حالی که شبها زمان استراحت، جمعبندی و بازسازی مغز است، ما با بمباران اطلاعاتی، دقیقاً برعکسِ این فرایند را رقم میزنیم.
۳. نور آبی صفحه نمایش
نور آبی صفحهنمایش گوشی و لپتاپ باعث کاهش ترشح «ملاتونین» میشود؛ هورمونی که:
- چرخه خواب را تنظیم میکند.
- بدن را برای خوابیدن آماده میکند.
وقتی ملاتونین کم میشود، هم بهسختی خوابمان میبرد، هم کیفیت خواب پایین میآید.
در مجموع، این سه عامل در کنار یکدیگر، هم کمیت خواب (یعنی مدتزمان خواب) و هم کیفیت خواب را تحت تاثیر قرار میدهند و در نهایت سلامت روان را به خطر میاندازند.
چرا زمان فعالیت و الگوهای رفتاری کاربر مهم است؟
بیشتر پژوهشهای قبلی فقط به یک سؤال جواب میدادند: اینکه «چند ساعت در روز در شبکههای اجتماعی هستید؟»
«شبکههای اجتماعی اغلب به عنوان یک عامل کلی در نظر گرفته شدهاند، اما تأثیر آنها بر سلامت روان به رفتارهای دقیق کاربر و تجربهای بستگی دارد که هنگام استفاده از این پلتفرمها کسب میکند.»
اما این مطالعهی جدید سراغ دو سؤال دقیقتر رفته است:
- چه زمانی در شبکههای اجتماعی فعال هستید؟
- چگونه و با چه الگوهایی از این فضا استفاده میکنید؟
یعنی مسئله فقط «چقدر» نیست، «چه وقت» و «چطور» هم هست!
به قول نویسندهی مقاله:
«شبکههای اجتماعی اغلب به عنوان یک عامل کلی در نظر گرفته شدهاند، اما تأثیر آنها بر سلامت روان به رفتارهای دقیق کاربر و تجربهای بستگی دارد که هنگام استفاده از این پلتفرمها کسب میکند.»
پژوهشگران عقیده دارند که با این زاویه نگاه میتوانیم فرایندهای آموزشی و سیاستهای تازهای طراحی کنیم که نهتنها از رفتارهای مضر کاربران میکاهند، بلکه به استفاده سالمتر و آگاهانهتر از شبکههای اجتماعی منتهی میشوند.
پیامدهای شبنشینی دیجیتال برای نوجوانان و جوانان
نوجوانان و جوانان بیشتر از بزرگسالان تحت تأثیر فعالیت شبانه در شبکههای اجتماعی قرار میگیرند. دلیلش این است که مغز نوجوان طوری برنامهریزی شده که در ساعاتی مشخص از شبانهروز به خواب منظم نیاز دارد. در این سن، ساعت زیستی بدن هنوز در حال شکلگیری است و به همین دلیل مغز نسبت به نور، صدا، اعلانهای تلفن و پیامهای شبکههای اجتماعی حساستر عمل میکند.
استفاده از شبکههای اجتماعی در طول شب، چرخهی طبیعی خواب را مختل میکند و باعث کاهش تمرکز، اضطراب و حتی اُفت تحصیلی میشود.
در این میان، نقش والدین و معلمان مهم است. آنها باید:
- از زمانبندی فعالیت دیجیتال نوجوانان باخبر باشند.
- قوانین مشخص برای محدود کردن استفاده در ساعات پایانی شب وضع کنند.
- و با نوجوان درباره اثرات این نوع استفاده حرف بزنند.
تمامی این تدابیر میتوانند از آسیبها کم کنند.
برای آشنایی بیشتر با خطرات فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان، مطلب «سکستینگ و پیامدهای آن» و همینطور مطالب بخش «راهنمای والدین» را در نوشدارو بخوانید.
توصیههای عملی برای کاربران شبنشین
براساس یافتهها و مشاهدات روانشناسان، چند تغییر ساده میتواند از شدت آسیبهای شبنشینی دیجیتال کم کند:
- تعیین زمان مشخص برای استفاده از شبکههای اجتماعی: مثلاً برای خودتان قانون بگذارید بعد از ساعت ۱۰ شب، دیگر پست نگذارید و از شبکههای اجتماعی استفاده نکنید.
- فعال کردن «حالت شب» یا «فیلتر نور آبی» در گوشی و لپتاپ: این کار تاثیر نور آبی روی ملاتونین را کم میکند.
- انجام فعالیتهای آرامشبخش بهجای فعالیتهای دیجیتال: مطالعه، مدیتیشن، گوش دادن به موسیقی یا تمرینهای ساده تنفسی میتوانند قبل از خواب مفید باشند.
- توجه به علائم هشداردهنده: احساس خستگی مزمن، کاهش تمرکز، اضطراب یا خلق افسرده میتوانند نشانه این باشند که باید در الگوی استفادهی دیجیتال خود بازنگری کنید.
ارتقای سواد دیجیتال، تنظیم مدتزمان فعالیت و ایجاد عادتهای سالم قبل از خواب، همگی برای داشتن زندگی متعادل ضروری هستند. رعایت این اصول به ما کمک میکند از شبکههای اجتماعی به شکلی مفید بهره ببریم و سلامت روانمان را هم حفظ کنیم…
نظر بدهید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.