با اینکه قانون تعریفی مشخص از «شنود» رایانه‌ای دارد، معنی دقیق آن برای بسیاری از عموم مشخص نیست. آیا شنود یعنی همان گوش دادن به مکالمات خصوصی دیگران؟ یا اینکه معنای کاملا متفاوتی دارد؟ اجازه دهید خیلی خلاصه به این پرسش‌ها پاسخ دهیم.
در «ماده ۷۳۰ قانون مجازات اسلامی» (یا ماده ۲ قانون جرائم رایانه‌ای) گفته شده که: «هرکس به طور غیرمجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیرعمومی در سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ۸۲/۰۰۰/۰۰۰ تا ۵۰۰/۰۰۰/۰۰۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
منظور از «شنود غیر مجاز» چیست؟
وقتی راجع به «شنود غیر مجاز» در قانون جرائم رایانه‌ای صحبت می‌کنیم، اکثر افراد یاد «استراق سمع» یا همان گوش دادن به مکالمات خصوصی دیگران می‌افتند. اما تعریف نزدیک‌تر به آنچه قانون «شنود» به حساب می‌آورد، «جاسوسی حریم خصوصی دیگران» و «دریافت محتوا غیر عمومی و در حال انتقال» است.
اما منظور از محتوا چیست؟ محتوا در نگاه قانون به معنی ارتباطات و فایل‌هایی است که ساختار «صوتی»، «تصویری» یا «ویدیویی» دارند.
پس به عبارت ساده‌تر، هر کسی تلاش به ضبط، ذخیره یا ربودن محتوای خصوصی ما کند و این محتوا از طریق کامپیوتر، موبایل و یا هر سیستم «رایانه‌ای»، «مخابراتی» و یا امواج «الکترومغناطیسی و نوری» در حال انتقال باشد، مرتکب جرم شده و حق شکایت داریم.
برای مثال می‌شود به موارد پایین اشاره کرد که البته لزوما تمامی فعالیت‌های مجرمانه بالقوه را شامل نمی‌شوند:
- نصب بدافزارهای تخصصی شنود (یا به اصطلاح جاسوس‌افزار) روی کامپیوتر و موبایل افراد.
- استفاده از دستگاه‌های تخصصی (مانند دستگاهی به نام IMSI-Catcher) برای شنود تماس‌ها و پیامک‌های افراد.
- نفوذ به مودم‌ها و شبکه‌های عمومی با هدف شنود ترافیک اینترنتی.
این را هم از یاد نبریم که تنها با حکم قاضی و در موارد بسیار نادر، شنود می‌تواند شکلی «مجاز» پیدا کند. اما بدون این حکم، هر شکل و فرمی از شنود محتوای خصوصی در حال انتقال جرم به حساب می‌آید.
مثال‌های دنیای واقعی از جرم شنود غیر مجاز
- سارا که مدیر یک شرکت است، روی کامپیوتر کارمندان خود ابزاری به نام «کی‌لاگر» نصب می‌کند که تا بتواند تمام متون و پیام‌هایی که با کیبورد تایپ می‌کنند را در لحظه و بدون اطلاع آن‌ها بخواند.
هیچ تفاوتی ندارد که سارا از سر دلسوزی برای کسب‌وکار خود چنین تصمیمی گرفته یا صرفا می‌خواهد از کارمندانش زهر چشم بگیرد. تا زمانی که این کار بدون آگاهی و رضایت کارمندان انجام می‌شود، سارا در حال شنود غیر مجاز محتوای غیرعمومی در حال انتقال در یک سیستم کامپیوتری است.
- امیر کارمند شرکتی خصوصی است که از مدیران خود کینه به دل گرفته است. او با دسترسی غیر مجاز به سرور ایمیل داخلی شرکت، پیام‌هایی که توسط باقی کارمندان رد و بدل می‌شوند را می‌خواند و ذخیره می‌کند تا اطلاعات محرمانه سازمانی را لو دهد.
اگر امیر اجازه دسترسی به سرور ایمیل‌ها را مشخصا از مدیران خود دریافت نکرده باشد، هم مرتکب جرم «دسترسی غیرمجاز» شده و هم در حال شنود غیرمجاز ایمیل‌های در حال انتقال است.
بازبینی حقوقی: احسان آقامحمدی، وکیل پایه یک دادگستری
