روز ۲۷ ژوئن (۶ تیر)، به عنوان روز جهانی آگاهی از اختلال استرس پس از سانحه نام‌گذاری شده. هدف از این روز، افزایش شناخت عمومی نسبت به این اختلال روانی است؛ با این امید که افراد بیشتری که با این مشکل دستوپنجه نرم می‌کنند، شناسایی شده و مسیر درمان را آغاز کنند.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) زمانی بروز می‌کند که فرد پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد بسیار شدید، تهدیدآمیز یا ترسناک، دچار علائم روانی پایدار می‌شود.
نمونه‌هایی از این رویدادها می‌تواند شامل جنگ، تجاوز جنسی، خشونت خانگی، کودک‌آزاری یا فجایع طبیعی باشد.
در شرایط بحرانی و ناامن، مانند وضعیت‌های جنگی یا انفجارها، احتمال ابتلا به این مشکل افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند.
علائم اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
علائم این اختلال می‌توانند بلافاصله پس از رویداد آسیب‌زا ظاهر شوند یا حتی تا ماه‌ها یا سال‌ها بعد بروز پیدا کنند. این نشانه‌ها ممکن است برای مدت طولانی باقی بمانند یا دوره‌ای ظاهر و ناپدید شوند.
اگر علائم بیش از چهار هفته ادامه یابد، باعث آشفتگی شدید شود و یا عملکرد روزمره فرد را مختل کند، ممکن است فرد دچار PTSD شده باشد.
علائم اصلی PTSD در چهار گروه دسته‌بندی می‌شوند. برای تشخیص این اختلال، معمولاً وجود هر چهار نوع علامت ضروری است:
۱- تجربه مکرر رویداد آسیب‌زا
بازگشت خاطرات دردناک به شکل کابوس، فلش‌بک (بازگشت ذهنی به رویداد)، یا واکنش به محرک‌هایی مانند صدا، تصویر یا بوهایی که یادآور آن واقعه هستند. مثلا عبور یک موتورسیکلت از کوچه‌ی منزل شما سبب ایجاد اضطراب و تپس قلب می‌شود.
۲- اجتناب
دوری از افراد، مکان‌ها یا موقعیت‌هایی که یادآور حادثه هستند. همچنین ممکن است فرد از صحبت یا فکر کردن درباره آن رویداد خودداری کند.
۳- افکار و احساسات منفی
تغییر در نگرش نسبت به خود، دیگران و جهان. احساساتی مثل گناه، ترس، شرم یا بی‌حسی عاطفی. کاهش توانایی لذت بردن یا احساس ارتباط با دیگران.
۴- تحریک‌پذیری و اضطراب
حالت گوش‌به‌زنگ بودن، عصبانیت، اختلال خواب و تمرکز، یا رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر و الکل.
علائم PTSD در کودکان و نوجوانان
کودکان نیز ممکن است پس از تجربه حوادث آسیب‌زا دچار PTSD شوند. علائم آنها بسته به سن متفاوت است:
- زیر ۶ سال: اضطراب هنگام دوری از والدین، کابوس، یا بازسازی واقعه در بازی‌ها.
- ۷ تا ۱۱ سال: بازنمایی آسیب در نقاشی، داستان یا بازی. بروز پرخاشگری یا کناره‌گیری از مدرسه و دوستان.
- ۱۲ تا ۱۸ سال (نوجوانان): علائمی مشابه بزرگسالان، مانند افسردگی، اضطراب، مصرف مواد یا رفتارهای پرخطر.
اثرات اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) بر مغز
پژوهش‌ها نشان داده اند که اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند اثرات قابل توجهی بر ساختار و عملکرد مغز داشته باشد.
دو منطقه اصلی در مغز که تحت تاثیر قرار می گیرند، هیپوکامپ و قشر سینگولیت خلفی (PCC) هستند. هیپوکامپ، ساختاری شبیه اسب دریایی است که در عمق مغز قرار دارد و نقش مهمی در تشکیل و بازیابی خاطرات، به ویژه خاطرات رویدادی ایفا می‌کند.
در افراد مبتلا به PTSD، هیپوکامپ کوچکتر از حد معمول است. این کوچک شدن می تواند مشکلات حافظه ای را افزایش دهد. که اغلب شامل دشواری در تشکیل خاطرات جدید، مشکل در به خاطر سپردن جزئیات وقایع گذشته و فلش‌بک های مزاحم است.
بخش دیگر یعنی PCC در پشت مغز، نزدیک به هیپوکامپ قرار دارد. این بخش در طیف گسترده ای از عملکردها، از جمله حافظه، احساسات و خودآگاهی نقش دارد.
در افراد مبتلا این بخش دوم بیش فعال است که می‌تواند باعث بدتر شدن علائم عاطفی مانند بیش فعالی، فلش‌بک‌ها و کابوس‌ها شود.
آیا اختلال PTSD قابل درمان است؟
بله. روند بهبودی در افراد مختلف متفاوت است، اما خبر خوب این است که درمان‌های موثری برای PTSD وجود دارد. برخی از افراد با درمان مناسب، بهبودی کامل می‌یابند. دیگران نیز ممکن است کاهش چشمگیری در علائم تجربه کنند.
مهم‌ترین نکته این است که علائم نباید مانع زندگی روزمره، روابط و عملکرد فرد شوند.
چه درمان‌هایی برای PTSD وجود دارد؟
این اختلال در برخی افراد پس از چند هفته بهبود پیدا می‌کند، اما بسته به شدت حادثه و تاثیرش ممکن است نیاز به درمان از نوع مشاوره و دارو درمانی باشد. لطفا آن را جدی بگیرید و در راستای آگاه سازی دیگران نیز اقدام کنید. چون بسیاری از افراد از آن مطلع نیستند و فقط با عوارض آن دستوپنجه نرم می‌کنند.
درمان‌های اصلی شامل:
- مراجعه به روانشناس برای انجام روان‌درمانی متمرکز بر تروما (مانند درمان شناختی-رفتاری یا EMDR)
- دارو درمانی برای کاهش اضطراب، افسردگی و علائم آزاردهنده ذهنی
معمولاً ترکیب این دو روش، بهترین نتیجه را به همراه دارد.
با امید به آرامش درونی، ذهنی آرام و زندگی‌ای سرشار از امنیت و سلامت روان برای همه انسان‌ها…
مهرنوش مهدوی – روانشناس بالینی
نظر بدهید